Η ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων) ήταν μια αντιστασιακή οργάνωση την περίοδο της Κατοχής με λίγα μέλη η οποία έμεινε κυρίως γνωστή για το εντυπωσιακό πολύνεκρο σαμποτάζ στην ΕΣΠΟ.
Πρόγονος της οργάνωσης ήταν η Στρατιά Σκλαβωμένων Νέων(ΣΣΝ) η οποία διαλύθηκε όταν τμήμα της οργάνωσης αρνήθηκε να ταχθεί υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Από το δημοκρατικό τμήμα της ΣΣΝ προέκυψε η ΠΕΑΝ με αρχηγό τον αποταχθέντα αξιωματικό αεροπορίας Κώστα Περρίκο με κύρια πολιτική επιρροή τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και το Εθνικόν Ενωτικόν Κόμμα, με προοδευτικό δημοκρατικό πολιτικό πρόγραμμα καθώς και σοσιαλιστικές προοπτικές. Η ΠΕΑΝ απόκτησε δημοτικότητα κυρίως στη μορφωμένη νεολαία των αστικών συνοικιών.
Το πρώτο σαμποτάζ της ΠΕΑΝ ήταν ενάντια στην Οργάνωση Εθνικοσοσιαλιστικών Δυνάμεων Ελλάδας (ΟΕΔΕ) και έγινε στα τέλη Αυγούστου 1942 έναντι στα άδεια γραφεία της οργάνωσης σε βραδινή ώρα δίχως να προκύψουν θύματα. Όμως η ΠΕΑΝ συνέχισε τη δράση της με μια από τις σπουδαιότερες αντιστασιακές ενέργειες που έγιναν στην Ευρώπη, την ανατίναξη της εθνικοσοσιαλιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ στις 20 Σεπτεμβρίου 1942, η οποία μεταξύ άλλων στρατολογούσε και Έλληνες για λογαριασμό του πολυεθνικού τμήματος των Waffen SS. Στην ανατίναξη συμμετείχαν εκτός από τον Περρίκο και οι Α. Μυτιληναίος, Τ. Μιχαηλίδης, Ν. Μούρτος, Ν. Λάζαρης, Σ. Στανωτάς, Σ. Γαλάτης και η Ι. Μπίμπα. Μετά την ανατίναξη η ΕΣΠΟ σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες έπαψε να υπάρχει. Από την έκρηξη σκοτώθηκαν περίπου 40 Έλληνες και τραυματίστηκαν ελαφρά από θραύσματα 6 Γερμανοί.
Το σαμποτάζ θεωρήθηκε από τους Βρετανούς ως πρόωρο, ενώ και οι οργανώσεις γύρω από το ΚΚΕ το καταδίκασαν ως προβοκάτσια. Η στάση του ΚΚΕ μπορεί να ερμηνευτεί ως μη ανοχή σε ένοπλο αγώνα που δεν έλεγχε το ίδιο αλλά και στην θεώρηση της ενέργειας ως ατομική τρομοκρατία.
Υπεύθυνο για το σαμποτάζ οι Ιταλικές και Γερμανικές αρχές θεώρησαν αρχικά το ΕΑΜ και εβραϊκούς κύκλους, αλλά σταδιακά βρέθηκαν στα ίχνη των μελών της, οι οποίοι συνέχιζαν να σχεδιάζουν ένοπλες εκτελέσεις δοσίλογων όπως τον σχεδιασμό για την εκτέλεση του αρχηγού της ΕΣΠΟ Καλλιθέας ή και την ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ της ίδιας συνοικίας. Μετά από προδοσία λόγω χρημάτων συνδέσμου της ΠΕΑΝ, τα περισσότερα μέλη της ηγεσίας της οργάνωσης συλλαμβάνονται. Ο επιχειρησιακός αρχηγός Κώστας Περρίκος εκτελέστηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1943. Οι Σκούρας, Κατεβάτης, Λόης και Παππαδόπουλος εκτελέστηκαν στις 7 Ιανουαρίου 1943. Δραπέτευσε ο Μυτιληναίος ενώ ο Γαλάτης φυλακίστηκε ισόβια και επέστρεψε στην Ελλάδα με κλονισμένη υγεία. Ο προδότης της οργάνωσης αφού καταδικάστηκε από δικαστήριο της οργάνωσης Όμηρος εκτελέστηκε. Ως αποτέλεσμα των συλλήψεων η οργάνωση έπαψε να έχει ενεργή ένοπλη αντιστασιακή δράση από τον Νοέμβριο του 1942.
 |
| To κτίριο της ΠΕΑΝ επί της οδού Φιλαρέτου (Καλλιθέα) |
Με νέα ηγεσία η ΠΕΑΝ ήλθε σε ρήξη με τον μέντορά της Παναγιώτη Κανελλόπουλο όταν προέτρεψε από το Κάιρο τα μέλη της να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ και είχε πιο συντηρητική τοποθέτηση. Συνεργάστηκε με την αντιστασιακή οργάνωση Ρ.Α.Ν., μέλη της κατέφυγαν στον ΕΔΕΣ στα βουνά της Ηπείρου, ενώ μετείχε στον Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Συνασπισμό (Π.Α.Σ) τουλάχιστον από τον Φεβρουάριο του 1944 καθώς τα φοιτητικά στελέχη της είχαν ενταχθεί στον Εθνικό Σύνδεσμο Ανωτάτων Σχολών (Ε.Σ.Α.Σ). Παράλληλα, αξιόλογος αριθμός μελών της οργάνωσης εντοπιζόταν στην Καλλιθέα όπου υπήρχε ένα είδος εκεχειρίας με τις ισχυρές τοπικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος κατά το τέλος της Κατοχής συγκρότησε τρία συντάγματα από τα μέλη των μη εαμικών οργανώσεων. Το 1ό σύνταγμα από μέλη της οργάνωσης Χ και της Εθνικής Δράσης, το 35ο από μέλη του ΕΔΕΣ Αθηνών και την ΠΕΑΝ και το 20ό από μέλη της Ρ.Α.Ν., Εθνικό Κομιτάτο, Αγωνιζόμενη Ελλάδα, ΕΣΑΣ και ΙΤ. Στα Δεκεμβριανά τα μέλη της πολέμησαν ενάντια στον ΕΛΑΣ κυρίως στα κυβερνητικά τάγματα Εθνοφυλακής. Στα Δεκεμβριανά σκοτώθηκαν σχεδόν τα μισά θύματα της οργάνωσης μεταξύ των οποίων ο Νίκος Λαζαρής ως ανθυπολοχαγός του ΕΔΕΣ.
Η οργάνωση είχε 36 πεσόντες, εκ των οποίων οι 20 επί της Κατοχής, ενώ οι 16 κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Μέλη της ΠΕΑΝ που μεταγενέστερα έγιναν γνωστοί ήταν οι Γ-Α Μαγκάκης, Β. Φίλιας, Α. Πεπονής. Γωνία Γλάδστωνος και Πατησίων υπάρχει μνημείο και ανδριάντας του Περρίκου, που δημιουργήθηκε επί δημαρχίας Εβερτ.
Σημαντικότερες επιχειρήσεις
- Στις 15 Αυγούστου 1942 η οργάνωση έβαλε βόμβα στο κτιρίου του Γερμανικού Αναμορφωτηρίου, επί των οδών Πατησίων και Βασιλέως Ηρακλείου,
- Στις 21 Αυγούστου 1942 η οργάνωση έβαλε βόμβα στα γραφεία της ΟΕΔΕ, στην οδό Κατακουζηνού 7, κοντά στην Ομόνοια,
- Στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 η οργάνωση έβαλε βόμβα στα γραφεία της ΕΣΠΟ στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος.
- Από τον Μάρτιο του 1944 μέχρι την Απελευθέρωση, η οργάνωση δραστηριοποιείται εκ νέου με δολιοφθορές.
Η ανατίναξη της ΕΣΠΟ (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Δημόσιας Τηλεόρασης – πρώην Ε.Ρ.Τ.)
Πληροφορίες από wikipedia
