Μα τι γίνεται στο Δέλτα του Φαλήρου, εκεί όπου κάποτε βρισκόταν ο Ιππόδρομος και σήμερα υπάρχουν δεκάδες γερανοί και σκαλωσιές; Εδώ το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, χρηματοδοτεί τη διαμόρφωση ενός αξιοζήλευτου χώρου που θα περιλαμβάνει τις κτιριακές εγκαταστάσεις της Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης και έναν χώρο στάθμευσης για 1.000 αυτοκίνητα που όλα μαζί θα περιβάλλονται από ένα μοναδικό πάρκο. Παρακολουθήσαμε για αρκετό καιρό και από κοντά τα τεκταινόμενα και σας ξεναγούμε στα άδυτα του εργοταξίου. Την προσοχή μας αυτή τη στιγμή που το έργο βρίσκεται ακόμη «στα μπετά» έχει κινήσει το γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται καθημερινά κάνουν ταυτόχρονα τον χώρο ένα μικρό Μουσείο Φυσικής, Εφαρμοσμένης Μηχανικής, Φυσικής Ιστορίας, Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Ηλεκτρονικής Δικτύωσης. Δείτε στις επόμενες σελίδες όλα τα θαυμαστά που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή γιατί κάποια από αυτά στο μέλλον θα είναι αόρατα!
Οταν ο ιταλός αρχιτέκτονας Ρέντσο Πιάνο βρέθηκε στην περιοχή του Ιπποδρόμου, προτού αρχίσει να κάνει τα σχέδιά του που τον οδήγησαν στο να κερδίσει την ανάθεση του έργου, έχοντας και αρκετές γνώσεις Αρχαίων από τα μαθητικά του χρόνια στη Γένοβα, κατάλαβε πως ήταν μάταιο να ανταγωνιστεί τον Παρθενώνα και προσπάθησε με τη δουλειά του να δώσει πίσω στην περιοχή κάτι που της είχε αφαιρεθεί σε προηγούμενες αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές παρεμβάσεις εδώ και δεκαετίες: ό,τι ήθελε να πει κάποτε το όνομα της περιοχής, «Καλή θέα». Το άσχημο οικόπεδο που βρήκε εκεί, στο Δέλτα, και η βουερή λεωφόρος μπροστά, να κόβει όχι μόνο την πρόσβαση αλλά ακόμη και το βλέμμα προς τη θάλασσα, ήταν προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπιστούν. Και η Καλλιθέα επιτέλους να βρει την έξοδο προς το υγρό στοιχείο που θα της άξιζε. Και το έκανε με βάση κάτι που επαναλαμβάνει συχνά: «Να κάνουμε την ανάγκη ευκαιρία». Επρεπε να μπορείς να αντικρίζεις τη θάλασσα μακριά στο βάθος, έχοντας μια απέραντη προοπτική, ακόμη και την ώρα που διαβάζεις στον «Φάρο», στην οροφή του κτιρίου της Οπερας, ενώ το θαλασσινό νερό, σε μια ήπια μορφή, θα έπρεπε να εισχωρεί στον χώρο για να σου θυμίζει και το πόσο κοντά σου βρίσκεται. Επίσης, ο Ρέντσο Πιάνο πιστεύει ότι η αρχιτεκτονική εξαρτάται και από τη βαρύτητα και από τους σεισμούς και ότι πρέπει να ανταποκρίνεσαι σε αυτά.
Ενα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του όλου έργου είναι ο τεχνητός λόφος, με πλαγιά 280 μέτρων και μέση γενική κλίση περίπου 5%, ο οποίος θα υψώνεται σταδιακά φθάνοντας τα 15 μέτρα ύψος, ώστε από εκεί να… μεταλλαχθεί και να γίνει η φυτευμένη στέγη της Βιβλιοθήκης. Και επειδή η βαρύτητα είναι παντού, το να φτιάξεις κάτι τέτοιο κάθε άλλο παρά απλό είναι. Θεωρητικά βέβαια το παρέστησαν πολύ αφαιρετικά με την απαλή καμπύλωση που προκύπτει όταν λυγίζει ένα φύλλο χαρτί Α4 ακουμπώντας με τη στενή του πλευρά σε οριζόντιο έδαφος και την απέναντι πλευρά του να την κρατάς υπερυψωμένη στα δάχτυλά σου. Πρέπει όμως ο επισκέπτης να λάβει υπόψη του πως, με δεδομένο και το ότι σε λίγα μέτρα βάθος συναντάται ο υδροφόρος ορίζοντας, όπως αυτός επηρεάζεται από τη γειτονική φαληρική παραλία, οι χιλιάδες τόνοι χώματος που απαιτείται να συσσωρευθούν τελικά, ασκούν τεράστια πίεση. Και αυτή μεταφέρεται, αν σκεφθούμε και την αρχή του Πασκάλ για τα ασυμπίεστα ρευστά, στα θεμέλια των γειτονικών κτιρίων του έργου! Κάτι θα έπρεπε να γίνει ώστε να απομονωθούν οι τέτοιας προέλευσης πιέσεις. Και ό,τι έγινε ανήκει ακριβώς στα όσα θα μένουν τελικά αθέατα για τον επισκέπτη στο τέλος.
Ο τεχνητός λόφος διαμορφώνεται με την προσθήκη επάλληλων στρώσεων εδάφους, πάχους 40 εκ. Το υλικό της δημιουργίας του προέρχεται κυρίως από τις εκσκαφές της θεμελίωσης των κτιρίων του έργου ώστε να μη σκορπίζονται μπάζα σε διάφορα σημεία της Αττικής με δρομολόγια φορτηγών που κοστίζουν σε καύσιμα και επιβαρύνουν σε καυσαέρια. Η κάθε στρώση ελέγχεται συστηματικά για την ποιότητα του υλικού και τον απαιτούμενο βαθμό συμπύκνωσης. Η μηχανική συμπεριφορά του τεχνητού λόφου και του υπεδάφους ελέγχεται συνεχώς μέσω εκτεταμένου δικτύου συσκευών μέτρησης των καθιζήσεων, των οριζόντιων παραμορφώσεων και των πιέσεων. Ο ρυθμός της κατασκευής του ελέγχεται ώστε να πέφτει το χώμα σταδιακά κατά στρώματα για να διασφαλιστεί η ικανότητα του υπεδάφους να σηκώσει όλο αυτό το βάρος και να αποτραπούν μακροχρόνιες καθιζήσεις με επιβλαβείς επιπτώσεις στον τελικά διαμορφωμένο χώρο του πάρκου που θα καλύπτει τον λόφο. Το βάρος του λόφου όταν είσαι κοντά στο μεγαλύτερο ύψος του αντιστοιχεί στο βάρος ενός κτιρίου 25-30 ορόφων. Και τι καταλαβαίνουμε από αυτό; Οτι ένα τέτοιο φορτίο θα προκαλέσει σημαντικές καθιζήσεις στο υπέδαφος. Και οι καθιζήσεις αυτές δεν θα περιορίζονται μόνο κάτω από τον λόφο. Αν αυτό δεν λαμβανόταν υπόψη στη μελέτη, ενδεχομένως να προκαλούσε προβλήματα στις γειτονικές κατασκευές του συγκροτήματος (κτίρια, δρόμους, συστήματα αποστράγγισης κ.τ.λ.). Τέτοια προβλήματα θα μπορούσαν να είναι βαθμιαίες καθιζήσεις στα κτίρια, πρόσθετα φορτία στα θεμέλια, σημαντικές ζημιές στα διαμορφωμένα πλατώματα γύρω από τον λόφο. Επίσης, για να μη διαλυθεί με τις πρώτες βροχές ο λόφος, η περίμετρός του έχει κατασκευαστεί από «οπλισμένη γη», δηλαδή ένα φυσικό τοίχωμα από διαδοχικές στρώσεις αδρανών υλικών λατομείου με την παρεμβολή συνθετικών πλεγμάτων, που εδράζονται σε ενισχυμένο έδαφος με 3.500 χαλικοπασσάλους σχεδιασμένους για να λειτουργούν ως θεμελίωση. Αυτή τη στιγμή, αλλά και για καιρό, ο λόφος θα συμπεριφέρεται σαν κάτι το ζωντανό. Γι’ αυτό, το σύστημα παρακολούθησης θα συνεχίσει να λειτουργεί και για προκαθορισμένο διάστημα μετά το τέλος της κατασκευής του λόφου.
Ισως το πιο ασφαλές σημείο της Αθήνας;
Ενα οικοδομικό συγκρότημα με τέτοιο μέγεθος και κόστος θα πρέπει να είναι καλά θωρακισμένο απέναντι στις υποχθόνιες και ανεπιθύμητες κινήσεις που μπορεί να προκύψουν στην περιοχή. Να είναι μάλιστα πιο ανθεκτικό και από τις προβλεπόμενες αυτή τη στιγμή για εκεί επιταχύνσεις (Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός και Ευρωπαϊκός Κώδικας 8 – EC8), ενώ το πρόβλημα το κάνει ακόμη πιο δύσκολο ένα υπέδαφος αμμώδες και με αρκετά υπόγεια νερά.
Αν ο επισκέπτης μπορούσε να ρίξει μια ματιά στα… θεμέλια, δεν θα αντίκριζε τα κλασικά θεμέλια, με την πιο παραδοσιακή έννοια της λέξης. Η ανωδομή των κτιρίων της Βιβλιοθήκης και της Οπερας εδράζεται σε σεισμικούς μονωτήρες/αποσβεστήρες, δηλαδή η πλάκα του ισογείου στο κάτω μέρος της «ακουμπάει» επάνω σε «μεταλλικές σφαιρικές κεφαλές», οι οποίες την απομονώνουν από την πλάκα του υπογείου, που εδράζεται απευθείας στο έδαφος.
Στη γλώσσα των μηχανικών, οι συγκεκριμένοι σεισμικοί μονωτήρες είναι γνωστοί ως «εφέδρανα τύπου τριβής – ολίσθησης (FPS)», με κύριο χαρακτηριστικό το ότι η περίοδος του συστήματος σεισμικής μόνωσης εξαρτάται από τη διάμετρο της επιφάνειας του εφεδράνου και η συμπεριφορά του συστήματος σεισμικής μόνωσης είναι ανεξάρτητη από το κατακόρυφο φορτίο. Με δυο λόγια, η πλάκα του ισογείου λειτουργεί ως ένα διάφραγμα που συλλέγει όλες τις οριζόντιες δυνάμεις από όσα τοιχώματα ακουμπούν επάνω της και τις διαμοιράζει στις «σφαιρικές κεφαλές» (σεισμικούς μονωτήρες). Εχουμε δηλαδή μια πλάκα και στο κάτω μέρος της έχουν στερεωθεί σφαιρικές μεταλλικές θήκες (το επάνω μέρος των σεισμικών μονωτήρων). Αυτές με τη σειρά τους εφαρμόζουν τέλεια σε άλλες σφαιρικές επιφάνειες που βρίσκονται από κάτω (το κάτω μέρος των σεισμικών μονωτήρων), όπως περίπου συμβαίνει με την άρθρωση του μηρού με τη λεκάνη στο ανθρώπινο σώμα. Η τριβή ανάμεσα στις ολισθαίνουσες επιφάνειες διαχέει την ενέργεια και παρέχει ταχεία απόσβεση των ταλαντώσεων.
Επίσης έχουν ληφθεί μέτρα ώστε ανάμεσα στη Βιβλιοθήκη και στην Οπερα αλλά και ανάμεσα στη Βιβλιοθήκη και στη Ζώνη Ανάσχεσης (Buffer Zone), δηλαδή στον μεταβατικό χώρο ανάμεσα στον λόφο και στα κτίρια, να μη μεταδίδονται τυχόν κραδασμοί. Διότι σκέφθηκαν ότι σε περίπτωση σεισμού ο λιγότερο συμπαγής λόφος με τις ταλαντώσεις θα μπορούσε να έχει δυσμενείς επιδράσεις στη θεμελίωση των κτιρίων, αν δεν μεσολαβούσε η Ζώνη Ανάσχεσης.
Ο αριθμός των σεισμικών μονωτήρων είναι 151 για τη Βιβλιοθήκη και 171 για την Οπερα. Κάθε τύπος-μέγεθος μονωτήρα υποβλήθηκε σε δυναμική δοκιμή στις ειδικές εργαστηριακές εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου της Παβίας. Στο κάτω μέρος τους οι μονωτήρες αυτοί, μέσω των προβλεπόμενων βάσεών τους από σκυρόδεμα, στηρίζονται στην πλάκα του υπογείου που δέχεται κανονικά τις σεισμικές δυνάμεις. Με τη σειρά της και εκείνη έχει τοποθετηθεί επάνω σε πασσάλους από οπλισμένο σκυρόδεμα με αποστολή να λειτουργούν ως θεμελίωση στο έδαφος. Οπότε εδώ τα «θεμέλια» είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο, αλλά έτσι λύνεται και το πρόβλημα της ύπαρξης νερού σε μικρό βάθος, που απαγορεύει το σκάψιμο και τη θεμελίωση σε μεγάλο βάθος.
Λευκό σύννεφο επάνω από την Οπερα
Ολα κάποια στιγμή θα φαίνονται τόσο απλά μέσα στη ηρεμία μιας ηλιόλουστης ημέρας. Και ταυτόχρονα θα δουλεύουν τόσο εντατικά και αποδοτικά σε χώρους που δεν θα τους πιάνει το μάτι ή το αφτί του επισκέπτη. Ενα τέτοιο εμφανές αλλά αθόρυβα εργαζόμενο σημείο αναφοράς θα είναι και το κατάλευκο στέγαστρο επάνω από το κτίριο της Λυρικής Σκηνής, 45 μέτρα από το έδαφος. Μια κατασκευή με διαστάσεις 100 μ. Χ 100 μ., που όταν τελειώσει ίσως να διεκδικήσει την επιβράβευση και των τεχνικών του εξωτερικού. Διότι θα πρόκειται για κατόρθωμα. Θα δίνει σκιά και θα κατεβάζει τη θερμοκρασία του κτιρίου που προστατεύει ενώ στην επάνω επιφάνειά του θα είναι φορτωμένο με φωτοβολταϊκά. Με σκοπό να φθάνουν ως και 1,5 μεγαβάτ σε ισχύ, χάρη στη μικρή κλίση του και στη σχεδόν κατακόρυφη θέση του ήλιου το καλοκαίρι.
Αυτή η «μεγα-κατασκευή», που σημειωτέον εδράζεται επάνω στο κτίριο της Οπερας, είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί μόνο με προηγμένες τεχνικές όπως αυτή του «ferrocement». Το ferrocement δίνει τη δυνατότητα κατασκευής πανέλων μικρής διατομής, πάχους περίπου 2 εκατοστών, με τσιμέντο και οπλισμό από ειδικό μεταλλικό πλέγμα. Με τεράστιες αντοχές και πολύ ανθεκτικό στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, έχοντας ως επιπλέον προσόν το ότι μπορεί να σχηματίσει εύκολα καμπύλες μορφές. Ετσι φτιάχτηκε ένα στέγαστρο πολύ ελαφρύ, αισθητικά ανεκτό, ανθεκτικό στη διαβρωτική επίθεση του θαλασσινού αέρα, σχεδόν απρόσβλητο από τους σεισμούς, με υποστηρικτικό σκελετό κρυμμένο στο κοίλο εσωτερικό του και με μια αραχνοειδή κατανομή των φορτίων. Αλλά και δύσκολο στην τοποθέτησή του. Διότι κατασκευάζονται σε ένα διπλανό υπόστεγο τα αναρίθμητα κομμάτια (συνολικά 716 πανέλα) που το αποτελούν, αλλά μόλις τέσσερα κάθε φορά είναι ίδια. Τα αμέσως επόμενα έχουν μια μικρή διαφορά στην καμπυλότητα από τα προηγούμενα, άρα απαιτούν μεγάλη κατασκευαστική ακρίβεια και επί τόπου εκεί στη στέγη χρειάζονται τοπογράφοι για να τα τοποθετηθούν σωστά, ενώ για τη συνένωση του καθενός με το διπλανό του υπάρχει ειδική τεχνική ώστε η… ραφή τους να είναι αόρατη ακόμη και για αυτόν που θα το παρατηρήσει προσεκτικά.
Η στήριξη του στεγάστρου στο δώμα του κτιρίου της Οπερας γίνεται με μεταλλικά υποστυλώματα μέσω ελαστικών συνδέσμων (αμορτισέρ) στο σημείο σύνδεσης μαζί του, ώστε αυτό να μπορεί να πάλλεται αρκετά ελεύθερα όταν ο άνεμος γίνεται απειλητικός για την αντοχή του.
Το αόρατο δίχτυ
Στη δικτύωση μέσα και έξω από τα κτίρια συμμετέχουν και Ελληνες και Κύπριοι που ανήκουν στους μελετητές της εταιρείας αρχιτεκτονικού σχεδιασμού Arup στη Γερμανία αλλά έρχονται κάθε τόσο εδώ. Γιατί οι απαιτήσεις καλής λειτουργίας ενός τέτοιου έργου είναι τεράστιες. Αυτό που κατάλαβα επικοινωνώντας μαζί τους, διότι δεν φαίνεται όσο και αν κοιτάζεις τα σχέδια, είναι πως η δυσκολία ήταν για το μέλλον και όχι για το παρόν. Δηλαδή, όποιος αναλαμβάνει να εγκαταστήσει τα δίκτυα επικοινωνίας σε αυτό το συγκρότημα με τις τεράστιες απαιτήσεις, που θα πρέπει συνεχώς να είναι στην αιχμή της εξέλιξης, θα πρέπει να σχεδιάσει ένα σύστημα ευέλικτο, ικανό να ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις τουλάχιστον των επόμενων δέκα ετών. Η Βιβλιοθήκη θα είναι ζωντανός τόπος δημιουργίας αλλά και επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, χάρη και στο πολύ μελετημένο Κέντρο Δεδομένων. Από το Κέντρο Δεδομένων αρχίζει μια πολύ μελετημένη δομημένη καλωδίωση που επιτρέπει να έχεις το ελάχιστο σε σκαψίματα και απρόβλεπτα τρυπήματα σε ενδεχόμενες μελλοντικές επεκτάσεις, να έχεις ασφάλεια σε σχέση με πιθανές υποκλοπές, λήψη για τα κινητά τηλέφωνα αλλά κυρίως με σύστημα κατανεμημένων κεραιών σε όλον τον χώρο, την ανεμπόδιστη κυκλοφορία των σημάτων του συστήματος TETRA, ώστε σε περίπτωση πυρκαγιάς ή άλλου κινδύνου στο εσωτερικό να υπάρχει οπωσδήποτε επικοινωνία με την Πυροσβεστική και την Αστυνομία στο εσωτερικό, σε όλους τους ορόφους. Και αυτό γίνεται τώρα εδώ, εφαρμόζοντας τα διδάγματα από το χάος που δημιουργήθηκε μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους το 2001 όπου οι πυροσβέστες δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Ο ζεστός αέρας που παράγεται από την ασταμάτητη λειτουργία του υπερσύγχρονου εξοπλισμού απάγεται με κανάλια συνδεδεμένα απευθείας σε κάθε ικρίωμα, μη επιτρέποντας έτσι τη μείξη κρύου και ζεστού αέρα μέσα στον χώρο. Αυτό αυξάνει εντυπωσιακά την αποδοτικότητα του συστήματος, επιτρέποντας την ψύξη του χώρου με φυσικό (φιλτραρισμένο) αέρα. Ετσι αποφεύγεται σημαντική κατανάλωση ενέργειας από τη συνεχόμενη λειτουργία των κλιματιστικών μονάδων για μεγάλα χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του έτους.
Επίσης με τη χρήση του γνωστού συστήματος RFID (Radio Frequency Identification) για την προστασία βιβλίων από κλοπή θα μπορούν να βρίσκονται εύκολα βιβλία χαμένα ή τοποθετημένα σε λάθος θέση στη Βιβλιοθήκη. Για όσο καιρό ακόμη θα υπάρχουν χάρτινα βιβλία βέβαια…
Ο χώρος στο Πάρκο θα είναι στις καλές ημέρες και σαν ένα γραφείο, όπου θα έχεις πρόσβαση στο Διαδίκτυο σε κάθε σχεδόν σημείο. Η Λυρική με τις δύο σκηνές της έχει και εκείνη αυξημένες ηλεκτρομηχανολογικές απαιτήσεις. «Οδεύσεις για το μέλλον» ήταν ένας από τους βασικούς άξονες στη μελέτη. Αλλά και το παρόν δεν ήταν και αυτό πολύ απλό. Χάλκινη καλωδίωση που φθάνει σε μήκος όση είναι η απόσταση Αθήνα-Πάτρα, οπτικές ίνες όσος είναι ένας μαραθώνιος δρόμος, θέσεις εισόδου-εξόδου δεδομένων (6.000). Χώρια τα 255 σημεία από όπου θα υπάρχει ασύρματη πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Επίσης σημεία πληροφόρησης (Infopoints), από όπου θα μπορείς να μάθεις για την Αθήνα, για το έργο, να βρεις τις εξόδους, να κλείσεις θέσεις για τα προσφερόμενα θεάματα στις δύο σκηνές, να πληροφορηθείς για τις εκδηλώσεις στη Βιβλιοθήκη.
Ο εξωτερικός χώρος έχει χαρτογραφηθεί και ελεγχθεί προσεκτικά για τα σημεία όπου έπρεπε να τοποθετηθούν οι απαραίτητες κεραίες για να υπάρχει ασύρματη πρόσβαση. Και πρέπει να γνωρίζουμε πως η πρόσβαση δυσχεραίνεται από την εξασθένηση που προκαλούν όχι μόνο τα δέντρα με τα κλαδιά και τα φύλλα τους αλλά και η υγρασία.
Η γέννηση ενός πάρκου
Βρέθηκα να περπατώ κάποια στιγμή και επάνω στον μισοέτοιμο λόφο με την εκπρόσωπο της ομάδας μελέτης του Πάρκου αλλά αποδείχθηκε πως είχαμε διαλέξει μία από τις χειρότερες ημέρες ως προς τον καιρό. Ηταν πάντως κάτι σαν προσομοίωση του μελλοντικού περιπάτου ενός επισκέπτη στον τεχνητό λόφο, καθώς αυτός αρχίζει να δημιουργείται ρίχνοντας προσεκτικά επάλληλα στρώματα χώματος, συγκρατημένα μέσα σε πλέγματα. Μια εργασία που θυμίζει τον τρόπο λειτουργίας ενός γιγάντιου 3D-Printer, με τη διαφορά ότι αντί για πλαστικό ρίχνεται χώμα καλά διαλεγμένο και στηριγμένο στα πλάγια.
Αλλά, όπως συμβαίνει με όλα τα κομμάτια αυτού του τεράστιου έργου, δεν πρόκειται για απλή δουλειά – ρίχνουμε χώμα και φυτεύουμε σε αυτό μερικά ανθεκτικά φυτά και κανέναν φοίνικα, που είναι της μόδας, και τελειώσαμε. Εχει προηγηθεί μελέτη και προετοιμασία οκτώ χρόνων για αυτά τα 170 στρέμματα. Οι φοίνικες όμως εδώ λάμπουν διά της απουσίας τους, αφού, πέρα από την ευαισθησία τους στο κόκκινο σκαθάρι, θεωρήθηκε πως δεν ανήκουν στο κλασικό ελληνικό τοπίο. Αντίθετα, συγκεντρώθηκαν από όλη την επικράτεια δέντρα που ευδοκιμούν στην ελληνική γη και είναι κάποιας ηλικίας. Για παράδειγμα, οι περισσότερες ελιές είναι πλέον 50 ετών και μεταφέρθηκαν με ολόκληρο το ριζικό τους σύστημα προσεκτικά και εντυπωσιακά συσκευασμένο από ελαιώνες που οι ιδιοκτήτες τους ήθελαν να κάνουν ανανέωση ή να προχωρήσουν σε άλλες καλλιέργειες, όπως μου εξήγησε η συνοδός μου. Εμειναν σε ένα ενδιάμεσο φυτώριο στη Φθιώτιδα για κάποιο χρονικό διάστημα και μεταφυτεύονται τώρα από 20 ανθρώπους που έχουν αυτή την ασχολία αποκλειστικά. Μαζί με ελιές, αμυγδαλιές, ροδιές, χαρουπιές, λεμονιές, συκιές, κουμαριές, πεύκα, κουκουναριές, καθώς και πλατάνια δίπλα στο κανάλι του νερού, και βέβαια πολλά αρωματικά θαμνώδη ανθεκτικά στην ξηρασία, από λεβάντα, θυμάρι, δενδρολίβανο, ρίγανη, λεμονοθύμαρο ως και λαδανιές που μεγάλωσαν σε φυτώρια στην Αττική και στο Καρπενήσι, ενώ θα υπάρχει λαχανόκηπος για τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Πάρκου. Μία από τις καινοτομίες της μελέτης για τον χώρο, με στόχο τη βιοποικιλότητα και τη χρήση γηγενών φυτικών ειδών, είναι η συλλογή σπόρων σε συνεργασία με τον Βοτανικό Κήπο Διομήδους, για την παραγωγή των φυτών που θα φυτευτούν στο πράσινο δώμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Τέσσερα στρέμματα του χώρου που προορίζονται για εκδηλώσεις, συναυλίες, υπαίθριες προβολές θα είναι καλυμμένα με γρασίδι. Και όταν κάνω να εκφράσω την απορία μου για τη συντήρησή του, έρχεται και η εξήγηση: Θα είναι από μια ποικιλία που δεν χρειάζεται τόσο πολύ νερό και τον χειμώνα θα κιτρινίζει, χωρίς κανείς να έχει ενοχές για αυτό, αφού θέλουν το Πάρκο γενικά να ακολουθεί τις εποχές και όχι να τις… παραφράζει. Την άνοιξη και το καλοκαίρι όμως θέλουν να είναι μια απόλαυση εκεί επάνω. Πέρα από τα παγκάκια στην άκρη του λόφου με θέα στο γαλάζιο, καθίσματα περιμένουν παρέες, που θα διαλέγουν τους δικούς τόπους συγκέντρωσης, και αυτό θα μένει αποτυπωμένο στο τέλος της κάθε ημέρας, διότι πολλά από τα καθίσματα θα είναι κινητά, άρα ο καθένας θα πηγαίνει το κάθισμά του εκεί που του αρέσει περισσότερο.
Εχουν γίνει πολλές δοκιμές για τη διάστρωση των μονοπατιών εκεί που θα πατούν μεγάλοι και μικροί. Υπάρχει μάλιστα και ειδικός χώρος στα νοτιοανατολικά του οικοπέδου, κοντά στη στροφή προς την παραλιακή όπου φτιάχτηκαν δοκίμια και παρακολουθήθηκαν τα υλικά ως προς τη συμπεριφορά τους στον χρόνο. Οι διάδρομοι θα διαστρωθούν με μείγμα αδρανών, θηραϊκής γης -κεραμάλευρου, ώστε να πραγματοποιηθεί και η επιθυμία της ομάδας μελέτης για τη χρήση φυσικών υλικών στο Πάρκο. Στους χώρους παιχνιδιού δεν θα υπάρχουν ελαστικά πατώματα αλλά ειδικό λειασμένο βοτσαλάκι σύμφωνα με τις ισχύουσες ευρωπαϊκές και εθνικές προδιαγραφές. Τα παιχνίδια ομαδοποιούνται ανά ηλικιακές ομάδες. Θα υπάρχουν επίσης διαδραστικά μουσικά παιχνίδια όπου τα παιδιά παίζοντας συνθέτουν μουσική. Αν θέλει ο επισκέπτης να καταλάβει με μια ματιά τη διαφορά αντίληψης με τον έξω χώρο, μπορεί να κοιτάξει τους ευκάλυπτους που είναι μέσα από τα κάγκελα και αυτούς που είχαν την ατυχία να βρίσκονται ακριβώς απέξω. Διότι οι μέσα έχουν κλαδευθεί προσεκτικά ώστε να αποκτήσουν μια όσο γίνεται πιο ανεπτυγμένη κόμη, ωφέλιμη για το ίδιο το δέντρο, για τα πουλιά που θα το επισκεφθούν αλλά και για τον άνθρωπο που θα χαρεί τις θερμές ημέρες τη σκιά τους. Αντίθετα, με το… στρατιωτικό κούρεμα που επιβάλλεται από τους διάφορους δήμους προκύπτει τελικά ένας ακρωτηριασμός των αντίστοιχων δέντρων, που όμως τον προτιμούν διότι έτσι περιορίζονται τα κλαδέματα και η όλη συντήρηση!
Τα φυτεμένα δώματα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του χώρου στάθμευσης θα δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες του Πάρκου να ανέβουν στον μεσογειακό αυτό λόφο για να ατενίσουν τη θάλασσα και τον Φαληρικό όρμο. Ειδική μελέτη έχει γίνει για τη στεγανοποίηση και την υποδομή των πράσινων δωμάτων με ειδικά αποστραγγιστικά συστήματα και μείγματα για τις φυτεύσεις, ώστε να διασφαλιστούν η ανάπτυξη των φυτών και η βιωσιμότητά τους με την ελάχιστη δυνατή συντήρηση. Η άρδευση του Πάρκου θα γίνεται με σύστημα στάγδην άρδευσης, ενώ στους χώρους φύτευσης θα διαστρωθεί ψηφίδα σε γαιώδεις αποχρώσεις, που θα συμβάλει στη μείωση των υδατικών αναγκών των φυτών και στη μείωση των εργασιών συντήρησης.
Το Κανάλι, διαστάσεων 30 μ. Χ 400 μ., βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Πάρκου και θα πλαισιώνεται από συστοιχίες πλατανιών. Η Εσπλανάδα, ένας εναέριος περίπατος στο βόρειο τμήμα, θα διαμορφωθεί με τη φύτευση κουκουναριών και με σταθεροποιημένο χωμάτινο δάπεδο.
Στη δυτική πλευρά του Πάρκου, η οποία γειτνιάζει με το Δημοτικό Πάρκο Καλλιθέας, ως δωρεά του Ιδρύματος οργανώνεται χώρος για αθλητικές δραστηριότητες με στίβο και υπαίθρια όργανα γυμναστικής, κάτω από μεγάλα πλατύφυλλα δέντρα, ενώ περιμετρικά του Πάρκου δημιουργείται ποδηλατόδρομος.
Ο μακρύς δρόμος
Αφήνοντας κάποια στιγμή τα… ανεμοδαρμένα ύψη του τεχνητού αλλά με ανθρώπινες προδιαγραφές λόφου δεν ξεχνούμε πως στον ίδιο χώρο συνυπάρχουν ευρήματα από την αρχαία εποχή και 100 ειδικά μηχανήματα, ανυψωτικά, εκσκαφείς και ειδικά οχήματα, συμπεριλαμβανομένων και 11 οικοδομικών γερανών τεραστίων διαστάσεων. Μαζί θα δώσουν τελικά έναν ιδιαίτερα αξιοθέατο χώρο. Στις κρίσιμες αυτές ημέρες για τη χώρα πάντως, είναι μια μικρή ανάσα η αξιόπιστη ολοκλήρωση τέτοιου έργου από έναν ελληνικό οργανισμό αλλά και από τους έλληνες μηχανικούς και τους λοιπούς εργαζομένους. Εχουμε τη μεταμόρφωση ενός χώρου που από σκουπιδότοπος, με αρκετή δουλειά, ανακυκλώνεται και σχηματοποιείται σε ένα σύγχρονο κέντρο δημιουργίας και μόρφωσης, ενώ ενδιάμεσα, όπως φαίνεται από τα παραπάνω, οι καλύτερες στιγμές των νέων τεχνολογιών έχουν βρει έναν εξαίρετο χώρο για να εμφανιστούν, κάπως σαν πολύτιμα και ενδιαφέροντα εκθέματα επιστημονικών τομέων όπως η Φυσική, η Πληροφορική, η Φυσική Ιστορία, η Αρχαιολογία μαζί με τις εφαρμοσμένες επιστήμες όπως είναι η Αρχιτεκτονική και οι Κατασκευές. Δεν αξίζει μόνο το τελικό αποτέλεσμα αλλά και αυτά που γίνονται εκεί τώρα.
Τα χρήσιμα και τα παράξενα
Αν περιπλανηθείς στον χώρο αρκετά, αρχίζεις και καταλαβαίνεις τη διαφορετική νοοτροπία που έχει επιβληθεί στη διαμόρφωση και στη διαδικασία κατασκευής του όπως επίσης και το γεγονός ότι εδώ αξιοποιούνται συμπεράσματα από διάφορες επιστήμες.
Φορτηγά: Υπάρχει ειδική ρηχή δεξαμενή νερού από όπου περνάει υποχρεωτικά κάθε εξερχόμενο φορτηγό και ξεπλένονται οι ρόδες του, ώστε να μη μεταφέρει μέσα στην πόλη χώματα που θα παρασυρθούν κάποια στιγμή ως το σύστημα αποχέτευσης και θα το επιβαρύνουν.
Φρεάτια: Αλίμονο αν όλα τα έριχναν όπως είναι στον υπόνομο. Οι φραγμοί ιζημάτων είναι ειδικά χαμηλά φράγματα σαν παλιές «λινάτσες» κουλουριασμένα γύρω από τις σχάρες των φρεατίων ώστε να αποτρέπουν τα πολύ χοντρά μπάζα να εισχωρήσουν, ενώ υπόγειες δεξαμενές που αποτελούνται από ειδικά κυψελωτά κιβώτια γίνονται προσωρινές δεξαμενές αποθήκευσης και καθαρισμού των ομβρίων, προτού αυτά καταλήξουν στο δίκτυο της πόλης και το δυσκολέψουν αν συμπαρασύρουν και χώματα.
Ανωση: Επειδή οι ανάγκες της Λυρικής απαιτούν κάτω από το δάπεδο της κεντρικής σκηνής να υπάρχει ένας μεγάλος υπόγειος χώρος, ο οποίος φθάνει βαθιά κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, συναντώντας εκεί αναγκαστικά υπόγεια νερά, ο χώρος αυτός που κρέμεται στην πραγματικότητα από το κάτω μέρος της σκηνής υφίσταται άνωση λόγω του νερού. Για να μην υπάρξουν λοιπόν επικίνδυνες πιέσεις στην κάτω πλάκα του, αυτή έχει ακινητοποιηθεί με τη βοήθεια μικροπασσάλων που τη συγκρατούν στο κάτω μέρος της στη θέση της, ενώ οι ίδιοι (έχουν δοκιμαστεί για να) δέχονται τάσεις εξόλκευσης, δηλαδή τράβηγμα προς τα επάνω!
Διπλοί τοίχοι: Στα κτίρια της Λυρικής και της Βιβλιοθήκης οι τοίχοι είναι διπλοί, σαν να έχεις βάλει επάνω από τον πρώτο τοίχο ένα δεύτερο περίβλημα που συνδέεται με τον πρώτο με κάποιες αγκυρώσεις. Ενδιάμεσα υπάρχει μονωτικό υλικό και αυτό, εκτός του ότι βελτιώνει τη σεισμική συμπεριφορά, επιτρέπει καλύτερη θερμική μόνωση περιορίζοντας τις λεγόμενες θερμογέφυρες.
Δείγματα (Mock-ups): Παράγονται σε φυσικό μέγεθος για τα κύρια αρχιτεκτονικά στοιχεία του έργου, όπως είναι τα τεράστια γυάλινα παράθυρα. Αυτά, όντας γυάλινες επιφάνειες με ύψος ως και 24 μέτρα, εύθραυστες και πολύ βαριές, δεν μπαίνουν έτσι απλά όπως τα αλουμινένια μιας απλής πολυκατοικίας. Κατασκευάστηκαν σε φυσικό μέγεθος ομοιώματα του τοίχου, μπήκαν κάποια παράθυρα και δοκιμάστηκαν οι αντοχές και οι ανοχές τους σε διάφορες καιρικές συνθήκες.
Ανακύκλωση των υλικών: Ολα τα μπάζα από εκσκαφές και κατεδαφίσεις που ήταν δυνατό να επαναχρησιμοποιηθούν στις νέες κατασκευές έχουν περισωθεί με κατάλληλη διαλογή και επί τόπου εφαρμογή τεχνικών θραύσης και κοσκινίσματος και διατηρούνται αποθηκευμένα στον χώρο του έργου.
Διακίνηση σχεδίων: Η επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσω ενός διαδικτυακού ηλεκτρονικού συστήματος με λογισμικό προσαρμοσμένο ειδικά στις ανάγκες του έργου το οποίο συνδέει, σε πραγματικό χρόνο, περίπου 18 οργανισμούς και 145 μηχανικούς και ειδικούς συμβούλους, στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Το σύστημα επιτρέπει την επίσημη αυθεντική αποστολή και παραλαβή χιλιάδων ηλεκτρονικών εγγράφων μηνιαίως, χωρίς τη χρήση και αποθήκευση έντυπου υλικού.
********************
Ευχαριστούμε για τις πληροφορίες που μας έδωσαν τους:
Γιάννη Βεντουράκη, αρχιτέκτονα του Γραφείου BETAPLAN, συνεργάτη του Ρέντσο Πιάνο για το έργο.
Ελλη Παγκάλου, αρχιτέκτονα Τοπίου του γραφείου ELANDSCAPE, συνεργάτιδα της Ντέμπορα Νέβινς για το έργο.
Θεόδωρο Μαραβέλια, αρχιτέκτονα, επικεφαλής του Τεχνικού Τμήματος του ΙΣΝ.
Νίκο Πεονίδη, μηχανολόγο-ηλεκτρολόγο της Arup.
